Chapter 12/15: De Joden moeten in getto's worden ondergebracht

“De Joden moeten zoveel mogelijk worden samengebracht in steden of buurten van grote steden waarvan de bevolking al overwegend Joods is. Daar moeten getto's worden afgebakend en het moet de Joden verboden worden die getto's te verlaten. In die getto's moeten de Joden maar zoveel voedsel ontvangen als de rest van de bevolking kan missen, maar niet meer dan wat louter noodzakelijk is om te overleven. Hetzelfde geldt voor het toewijzen van andere essentiële goederen.”

Hinrich Lohse — 1941

Het getto

Vanaf het ogenblik dat officieel beslist is dat de Joden moeten worden uitgewezen, worden ze fysiek van de Duitse bevolking afgescheiden in getto’s. Het is een nieuwe fase in de compartimentalisering van de gemeenschappen. Normale contacten worden onmogelijk gemaakt, waardoor clichés en vooroordelen steeds krachtiger worden. De Joden worden niet alleen geïsoleerd, maar ook gemarginaliseerd. Ze krijgen net voldoende voedsel om te overleven. De leefomstandigheden waren vaak erbarmelijk slecht.

Isolering en marginalisering

In 1179 werden de Joden in Europa verplicht om afgezonderd van de christelijke bevolking te gaan wonen. In de loop van de daaropvolgende eeuwen ontstonden er getto's in Portugal, Spanje, Duitsland, Italië en Polen. De benaming 'getto' is ontleend aan de Venetiaanse wijk Ghetto Nuovo. Ghetto komt van gheta, in het Venetiaanse dialect het woord voor slak, het restproduct van een ijzergieterij. Op de plaats waar de Joden sinds 1516 gedwongen woonden, was voorheen een ijzergieterij gevestigd. Deze getto's verdwenen geleidelijk in de 19e eeuw. Onder het Naziregime kreeg dit oude begrip een nieuwe invulling. De vorming van getto’s door Nazi-Duitsland begon bij de inval in Polen in 1939. Van dan af waren getto’s een belangrijk instrument voor de praktische uitvoering van de Jodenvernietiging. De getto’s werden gebruikt als verzamelpunten voor de Joodse bevolking van een bepaalde streek om ze onder controle te houden.

Onderdrukking van de opstand in het Warschau getto. Kupiecka Straat. Foto uit het Stroop report.

Elk getto had zijn eigen bestuur en probeerde een goede relatie te onderhouden met bezetter, van wie ze afhankelijk waren voor voedsel, bouwmateriaal… Binnen een getto organiseerden de Joden zichzelf. Eens de keuze voor de vernietiging van de Joden definitief was, werden de Joden in de getto’s systematisch gedeporteerd naar vernietigingskampen. Sommige getto’s probeerden de deportatie zo lang mogelijk uit te stellen door zich economische nuttig te maken voor de bezetter. Uiteindelijk was slechts één getto in staat om de deportatie van zijn bevolking te vermijden. De Duitse lokale overheden hielden de Joodse getto’s steeds voor dat ze op termijn nieuwe gronden zouden krijgen toegewezen in het oosten. Gedeporteerden dachten initieel dan ook vaak dat men op weg was naar en nieuw leven. Toen het besef langzaamaan binnendrong dat er geen nieuw leven maar vernietigingskampen wachtte in het oosten braken er in enkele getto’s opstanden uit (de meest opmerkelijke in Warschau). Deze opstanden werden echter met harde hand neergeslagen en de deportatie van de resterende bevolking volgde onvermijdelijk.

Banksy

Banlieues, townships, vluchtelingenkampen, gesloten centra, muren…

Getto’s bestaan ook nu nog in vele vormen. Bevolkingsgroepen worden nog steeds bewust of onbewust van elkaar gescheiden. Het apartheidsregime in Zuid-Afrika dwong blanken en zwarten gescheiden van elkaar te leven. Muren worden gebouwd om het vrij verkeer van mensen onmogelijk te maken. In het noorden van Marokko is een muur opgetrokken tussen Marokko en de Spaanse enclaves Melilla en Ceuta om te voorkomen dat Afrikaanse migranten Europa binnenkomen. Ook Israël bouwde op de Westelijke Jordaanoever een zevenhonderd kilometer lange muur. Israël, zijn internationale sympathisanten en andere voorstanders van de bouw van de muur, gebruiken de term afscheidingshek en veiligheidshek. Palestijnen, internationale en andere tegenstanders van de bouw van de barrière spreken van een apartheidsmuur. Een duidelijk voorbeeld van hoe woordkeuze onmiddellijk een bepaalde politieke visie impliceert.

Israëlische Westoeverbarrière
Muur tussen Hongarije en Kroatië, oktober 2015

Zwarte gaten van menselijke miserie

Het globaliseringproces wordt meestal geassocieerd met een dynamiek van ontgrenzing en groeiende mobiliteit. De globalisering heft echter niet enkel grenzen op, maar produceert ook nieuwe. De globalisering kreeg een beslissende impuls met de val van de Berlijnse Muur en het einde van de Koude Oorlog. Maar tegelijkertijd zijn er het afgelopen decennia duidelijk nieuwe muren tot stand gekomen: de muur tussen Israël en de Palestijnen, tussen Mexico en de Verenigde Staten, tussen Europa en Marokko. Die in- en uitsluiting wordt op vele niveaus geproduceerd, aldus de socioloog Manuel Castells: “Er is een accentuering van de ongelijke ontwikkeling, dit keer niet alleen tussen het Noorden en het Zuiden, maar tussen de dynamische segmenten en territoria van de samenlevingen overal ter wereld, en de segmenten die irrelevant dreigen te worden vanuit het perspectief van de logica van het systeem. We observeren inderdaad de gelijktijdigheid van de ontketening van enorme productieve krachten van de informatierevolutie, en de consolidering van de zwarte gaten van de menselijke miserie in de globale economie, in Burkina Faso, de South Bronx, Kamagasaki, Chiapas of La Courneuve”, De rellen in Los Angeles (1992), in Parijs (2005) en in Londen (2011) hebben laten zien hoe wat uitgesloten en verdrongen wordt, terugkeert in de vorm van frustratie, geweld en vernieling. De ‘banlieue’ wordt letterlijk ‘lieu du ban’, plek van de ban en de verbanning!

Het naakte leven

Ook filosoof Lieven De Cauter waarschuwt voor de permanente productie op alle niveaus van het binnen/buiten paradigma: "De toename van migratie, legaal en illegaal, en de exponentiële groei van het vluchtelingenprobleem, zal de opkomst van de biopolitiek versterken: de wrede in- en uitsluiting van ongewilde lichamen als louter dierlijk leven." Met de term biopolitiek verwijst De Cauter expliciet naar het werk van de Italiaanse filosoof Giorgio Agamben die stelt dat de uitzonderingstoestand intussen meer en meer de regel is geworden. Sinds de aanslagen in Parijs op 13 november 2015 is dat in Europa een tastbare realiteit. Nationale grenzen, controleposten en prikkeldraad hebben opnieuw hun opwachting gemaakt in Europa. Voor Agamben is de macht, de soevereiniteit, fundamenteel de macht over 'het naakte leven', de macht om te beslissen over leven en dood. Het concentratiekamp wordt in die optiek de matrix van de moderne politieke ruimte omdat het als juridisch fundament de uitzonderingstoestand had, waarbij de Duitse grondwetsartikelen in verband met persoonlijke vrijheden buiten werking werden gesteld.

Guantanamo Bay
Calais, januari 2016 © Guillaume Lavit d'Hautefort

Het is een uitdagende en ook gecontesteerde stelling. De asielcentra zijn niet alleen 'capsules' maar ook 'kampen'. Een ander voorbeeld is de Amerikaanse gevangenis op Guantanamo Bay waar gepresumeerde islamitische terroristen zonder enige juridische bijstand en zelfs zonder officiële aanklacht worden vastgehouden. Gevangenen zijn er op extreme manieren vernederd en gemarteld. De plek is juridisch zo bijzonder en zo complex dat de Amerikaanse president Obama er nog steeds niet in geslaagd is ze te sluiten. De ‘naakte mens’ is de mens die geen politieke of burgerrechten heeft, maar alleen nog bestaat als ‘mens’, als naakt leven. Er lopen in onze steden duizenden van die ‘naakte mensen’ rond, zonder papieren, met nauwelijks enige wettelijke bescherming, van wier arrestatie en deportatie nauwelijks een burger wakker zou liggen. De trieste en mensonterende leefomstandigheden in het vluchtelingenkamp van Calais (en in andere opvangkampen) zijn een ander voorbeeld van de productie van ‘naakt leven’.