“Hij is en blijft een typische parasiet, die ten koste van zijn gastheer leeft, die zich als een schadelijke bacil over een groter terrein uitbreidt, waar maar een goede voedingsbodem voor hem te vinden is: maar waar hij verschijnt, daar sterft na kortere of langere tijd het volk, dat hem herbergt.”
Adolf Hitler — 1925-1926
In het midden van de jaren twintig van de twintigste eeuw gaat Duitsland nog steeds gebukt onder de vernedering van het Vredesverdrag van Versailles (1919) én onder de zware oorlogsbelastingen die moeten worden betaald. Al vlug na de oorlog ontstaat de “dolkstoot mythe” die beweert dat socialisten, communisten en Joden het Duitse leger verraden hebben om de macht te kunnen overnemen. Hitler maakt hier dankbaar gebruik van in Mein Kampf (1925), een autobiografisch boek vol ressentiment en haat waarin hij onder andere zijn racistische en antisemitische denkbeelden en zijn verheerlijking van het Germaanse ras uiteenzet.
Mein Kampf is Hitlers samenvatting van zijn chaotische lectuur: “De aan lager wal geraakte, nerveuze jongeman, lui maar intelligent, gekrenkt in zijn trots, zou dolgraag een revolutionair willen zijn. Daarvoor zou hij ideeën bij elkaar moeten sprokkelen die minder uitgekauwd waren dan wat de rechtse pers te bieden had, om daar vervolgens een synthese van de maken. Hij zette zich ertoe en zou erin slagen”, schrijft Jean-Louis Vullierme. De belangrijkste ideeën die in Mein Kampf circuleren, zijn: het kolonialisme (en de slavernij), het nationalisme, het militarisme, het messianisme, het autoritarisme, het bureaucratisme, het populisme, het historicisme, het rechtspositivisme, de jeugdcultus, het staatsterrorisme, het a-civilisme, het an-empathisme, het antisemitisme, het wetenschappelijk racisme, het propagandisme, het antiparlementarisme en de ideeën rond de eugenetica. Hitler formuleerde geen nieuwe ideeën, maar maakte een cocktail ervan die steeds meer mensen wist te overtuigen.
De slecht functionerende Duitse economie zorgt ervoor dat veel mensen zich afkeren van de democratische Weimarrepubliek en gaan verlangen naar het oude sterke Duitsland. Verschillende extreemrechtse politieke partijtjes duiken op. Nieuwe en moderne fenomenen zoals jazz, blues, moderne kunst en architectuur worden door velen beschouwd als volksvreemd en gevaarlijk. Maar het volksvreemde en gevaarlijke element bij uitstek is vanaf nu de Jood. Het is Hitlers partij, de NSDAP (de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij) die vanaf het einde van de jaren twintig het ongenoegen en de frustraties van veel Duitsers weet te kanaliseren.
De Eerste Wereldoorlog was een catastrofe voor het Duitse nationalisme. Duitsland verloor niet alleen de oorlog maar voelde zich ook vernederd door de overwinnaars. Het vredesverdrag van Versailles was voor veel Duitsers moeilijk om te aanvaarden: delen van het grondgebied moesten worden afgestaan en een grote oorlogsschade moest worden betaald. De Duitse economie stortte in met werkloosheid en armoede als gevolg. Voor een groot deel van het Duitse volk bleef het waarom van de nederlaag een mysterie. Hoe was het mogelijk dat het sterke Duitse keizerrijk zomaar had kunnen instorten? De na de oorlog democratisch verkozen regering – de Weimarrepubliek – had het in de loop van de jaren ’20 erg moeilijk om tegemoet te komen aan de eisen van de overwinnaars van de oorlog. Frankrijk en België bezetten zelfs een deel van Duitsland toen bleek dat de Duitsers niet in staat waren om hun schulden te betalen. Toch leek het in het midden van de jaren twintig economisch even beter te gaan tot de beurscrash in 1929 de wereldeconomie in een diepe crisis stortte. Heel wat grote Duitse bedrijven gingen failliet en miljoenen mensen werden van de ene op de andere dag werkloos. In deze omstandigheden werden radicale politieke partijen een valabel alternatief voor de machteloze en kibbelende democratische partijen. Het was Hitler met zijn nationaalsocialistische partij die van de politieke chaos profiteerde en in 1933 aan de macht kwam. Een van zijn krachtigste politieke wapens was het benoemen van de vijand die verantwoordelijk was voor het verliezen van de oorlog en voor de economische crisis: ‘het universele Jodendom’.
Zoals ieder dictatoriaal regime hebben de nazi’s van de taal een van hun belangrijkste wapens gemaakt. Spreken is nooit onschuldig of neutraal. Taal is een daad. Iets zeggen is ook altijd iets teweegbrengen. De nazi’s waren zich hier erg van bewust. Met betrekking tot de vernietiging van de Joden gebruiken ze een duidelijke linguïstische strategie. De commandanten van de mobiele moordeenheden wisten dat het vermoorden van onschuldige Joden (mannen, vrouwen en kinderen) een negatief effect had op de moraal en het zelfbeeld van de soldaten die de moorden uitvoerden. Zij ondernamen systematisch pogingen om de psychologische gevolgen van de moordoperaties te ondervangen. Door middel van een bepaald soort woordgebruik probeerden de militaire autoriteiten de gruwel van de daden te verdringen. Zo werden woorden als ‘töten’ (doden) en ‘ermorden’ (vermoorden) zoveel mogelijk vermeden en vervangen door woorden als ‘erledigt’ (afgemaakt), ‘liquidiert’ (geliquideerd) of ‘ausgemerzt’ (uitgeroeid). Terwijl een term als ‘vermoorden’ de betekenis oproept van ‘het onrechtmatig doden van een mens’, suggereren termen als ‘liquideren’ en ‘uitroeien’ in hun gebruik reeds een rechtvaardiging van de handeling. ‘Uitroeien’ roept bijvoorbeeld ‘ongedierte’ op en ongedierte moet nu eenmaal uitgeroeid worden. ‘Afmaken’ verwijst naar het doden van dieren en ook ‘liquideren’ betekent dat het gaat om leven dat niet waard is geleefd te worden. Het gebruik van dergelijke woorden ontnam een hele bevolkingsgroep zijn menselijkheid en waardigheid. Het is doorheen de geschiedenis een beproefde methode. In de aanloop van en tijdens de Rwandese genocide in 1994, riep de Rwandese Radio Télévision Libre des Mille Collines (RTLM) de Hutu’s op om alle Tutsi’s en gematigde Hutu’s te vermoorden. De Tutsi’s werden door de radio systematisch als ‘kakkerlakken’ omschreven. Kakkerlakken zijn een ongedierte dat moet uitgeroeid worden. Dat de radio-uitzendingen effect hadden bleek uit een onderzoek van de Harvard universiteit dat heeft aangetoond dat in gebieden waar de radio-ontvangst het beste was, de meeste moorden werden gepleegd en dat daar relatief meer daders aan meewerkten. Het totale aantal slachtoffers wordt op 800.000 mensen geschat. Het aantal daders dat actief heeft deelgenomen aan de genocide wordt geschat op 175.000 - 210.000.